Ochrona praw autorskich po śmierci twórcy
Nie budzi żadnych wątpliwości fakt, że prawa autorskie twórcy są chronione przez cały okres aktywności twórczej oraz do końca życia artysty.
A jak chronione są prawa autorskie po śmierci twórcy?
1 listopada skłania każdego roku do wspomnień o tych, którzy już odeszli. Pomyślałam zatem, że w związku z tym można porozmawiać o ochronie prawach autorskich twórców, których już z nami nie ma.
Całkiem niedawno spełniłam jedno ze swoich marzeń, a to dzięki Centrum Kultury Zamek w Poznaniu, gdzie zorganizowana została wystawa „Frida Khalo i Diego Rivera. Polski kontekst”. Ci którzy mnie znają to wiedzą, że mam kompletnego bzika na punkcie Fridy i jej twórczości. Oczywistym było zatem, że wystawa w Poznaniu to mój absolutny MUST SEE 🙂
Frida Khalo „Autoportret z małpami”1943
Frida zmarła 13 lipca 1954 r. Czy według polskiego prawa jej dzieła nadal podlegają ochronie prawa autorskiego?
Generalna zasada dotycząca wygaśnięcia autorskich praw majątkowych została ujęta w art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który stanowi, że:
„autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci twórcy”.
Oznacza to, że co do zasady po 70 latach od śmierci twórcy okres ochronny ustaje, a autorskie prawa majątkowe do utworu wygasają.
Wówczas utwór przechodzi do sfery, która nie daje mu ochrony gwarantowanej prawem autorskim, czyli do tzw. domeny publicznej. Utwór staje się wówczas własnością publiczną państwa. Przez to może być całkowicie swobodnie i dowolnie wykorzystywany, kopiowany, modyfikowany, rozpowszechniany – w tym również komercyjnie.
Nie oznacza to jednak, że każdy może ponownie opublikować utwór i dowolnie czerpać z niego korzyści majątkowe. Również bowiem od utworów znajdujących się w domenie publicznej odprowadzany jest odpowiedni procent wypływów na rzecz właściwego funduszu promocji twórczości.
Autorskie prawa majątkowe twórcy wygasają z końcem roku kalendarzowego, a zatem 1 stycznia każdego roku katalog dzieł znajdujących się w domenie publicznej powiększa się o te, do których autorskie prawa majątkowe wygasły 31 grudnia poprzedniego roku.
I tak np. w 2017 r. domenę publiczną zasilił przedstawiciel Młodej Polski, malarz, rzeźbiarz i grafik
Józef Mehoffer.
Fridy Khalo na liście domeny publicznej nie ma, ponieważ prawa autorskie do jej dzieł zgodnie z art. 36 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wygasną 31 grudnia 2024 r. 🙂
Co ciekawe, Frida zmarła w Meksyku, a to właśnie Meksyk posiada obecnie
najdłuższy czas trwania praw autorskich. Od 2003 r. obowiązuje tam bowiem ustawa, która ustala okres ochronny dla twórczości artysty na 100 lat od jego śmierci! W praktyce oznacza to zatem, że prawa autorskie do dzieł powstających obecnie mogą wygasnąć w Meksyku nawet za ponad 150-180 lat!
Na koniec warto przypomnieć, iż wygaśnięcie praw autorskich
dotyczy wyłącznie autorskich praw majątkowych. Autorskie prawa osobiste trwają wiecznie, są niezbywalne i zawsze przysługują pierwotnemu twórcy. Dlatego tak ważne jest, aby posługując się cudzym dziełem zawsze podawać imię i nazwisko autora. Nawet wówczas, gdy dzieło trafiło już do domeny publicznej.